Po co komunikujemy się z innymi? Powodów jest wiele i jednym z nich jest potrzeba zareagowania na czyjeś zachowania, które mi nie odpowiadają, są łamaniem norm i zasad. Chcielibyśmy, aby to, co powiemy trafiło do drugiej osoby, wpłynęło na zmianę jej zachowania, sprawiło, że więcej tego nie zrobi, albo że podejmie pracę nad zmianą nieakceptowanych przez nas zachowań. Jednak nie zawsze potrafimy to robić. Zdarza się, że nasze słowa prowadzą do tego, że druga strona zaczyna się bronić, używać argumentów, że to przecież tylko raz się zdarzyło, albo usprawiedliwia swoje zachowanie zewnętrznymi przyczynami.

Trudności w komunikacji powstają, gdy jedna lub obie strony stosują komunikaty typu „TY”, zamiast komunikatów typu „JA”.

Komunikat typu „TY” dotyczy drugiej osoby, zawiera zgeneralizowaną ocenę, bez odnoszenia się do zachowań, będących podstawą jego sformułowania. W takim komunikacie mówimy o drugiej osobie, a nie o tym, jak jej zachowanie na nas działa. Zamiast mówić o konkretnym zachowaniu, które druga osoba jest w stanie zmienić, mówimy o tym, jaką jest osobą, co narusza jej strefę bezpieczeństwa i jest odbierane jako atak.

Na przykład: „Jesteś niepunktualny” – to ocena osoby. „Spóźniłeś się 20 minut” – to informacja dotycząca konkretnego zachowania.

Czym jest komunikat JA?

• Zdanie, które opisuje „co się dzieje ze mną, gdy ty…”.
• Kładzie akcent na reakcje nadawcy dotyczące cech lub zachowań drugiej strony.
• Jest pozbawiony elementu oceniania i etykietowania.

Jak należy formułować komunikat „JA”?

Składa się z dwóch elementów:

1. Opis wydarzeń lub faktów powiązanych z osobą odbiorcy informacji;
2. Opis reakcji nadawcy na powyższe wydarzenia bądź fakty. Reakcją może być osobista informacja nadawcy o przeżywanych uczuciach (np. radość, żal, złość itp.), o jego myślach i wyobrażeniach, postawach, konsekwencjach dotyczących własnego zachowania.

Jakie są przewagi komunikatu JA:

• Nie zawiera ocen.
• Są prawdziwe, ponieważ opisują fakty.
• Są bardzo konkretne, a więc łatwo przyswajalne.
• Są osobiste, a więc zwiększają poziom zaufania i wzajemnej otwartości.

Przykłady:

1. Oddajesz wypracowanie sześć dni po terminie (opis wydarzenia). Muszę przyznać, że jestem zły na ciebie z tego powodu (informacja o uczuciach).
2. W ostatnim okresie kilkakrotnie byłeś nieobecny w szkole (opis wydarzeń). Pomyślałem sobie, że pewnie masz jakieś kłopoty rodzinne (informacja o myślach).
3. Bardzo odpowiadał mi (informacja o postawie) sposób, w jaki dokonałeś prezentacji tego projektu (opis wydarzenia).
4. Wczoraj nie skończyłeś zadania, mimo iż byliśmy umówieni (opis wydarzenia). Inne osoby z twojej grupy dokończyły twoją robotę i ze szkoły wyszły dopiero o 18.00 (informacja o konsekwencjach dotyczących zachowania).

Jakie są zagrożenia komunikatu TY

W komunikatach „TY” często pojawiają się uogólnienia („Ty tak zawsze…”, „Ty to nigdy…”), przypominanie zaszłości („Zupełnie tak samo, jak wtedy…”), przypominanie „przy okazji” o innych zarzutach („Nie można na tobie polegać, po tym, jak nie dotrzymałeś słowa i nie przyszedłeś na konsultacje w sprawie jadłospisu szkolnej stołówki…”).

Komunikat „TY” jest odbierany przez drugą osobę jak oskarżenie i krytyka, skłania więc do obrony i kontrataku. Komunikaty „TY” są oskarżycielskie, krytyczne, niekonkretne. Poniżają drugą osobę, nie dając jej możliwości obrony. Najczęściej doprowadzają do kłótni i konfliktów. Ponieważ pozostawiają trwałe, głębokie urazy, często prowadzą do pogorszenia lub zerwania relacji.

Komunikat „JA” polega na przekazaniu informacji o tym, jak Ty odbierasz słowa i zachowanie drugiej osoby. Komunikat „JA” zawiera opis Twojej reakcji i odczuć oraz opis konkretnego zachowania drugiej osoby, które jest ich przyczyną. Wypowiedz „JA” może też zawierać też opis konsekwencji, do jakich prowadzi zachowanie drugiej osoby. Nie myl jednak komunikatu „JA” z informacją zwrotną. Komunikat „JA” to szybka reakcja na konkretną sytuację. Informacja zwrotna też dotyczy czyjegoś zachowania, ale udzielamy jej wtedy, kiedy ta osoba wyraża na to zgodę albo kiedy wcześniej zapowiadaliśmy to. Np. pracownik wie, że dwa razy w roku będziesz z nim odbywał rozmowę indywidualną i wtedy udzielisz mu informacji zwrotnej dotyczącej jego pracy, która pozwoli mu zaplanować swój rozwój. Celem informacji zwrotnej jest rozwój i zmiana w szerszym kontekście. Komunikat „JA” to krótka, często natychmiastowa reakcja na czyjeś zachowanie lub słowa.

Łatwo mówić o stosowaniu komunikatów „JA”, gdy spokojnie rozważamy hipotetyczne sytuacje. Trudniej, gdy pojawiają się emocje i zarzuty. Jednak szczególnie wtedy warto podjąć wysiłek i użyć tego pomocnego narzędzia. Wszystko jest kwestią treningu. Zacznij od słuchania siebie. Sprawdź, jak często stosujesz komunikat TY. Kiedy sobie uświadomisz, co powiedziałaś/powiedziałeś pomyśl o tym, jak to zmienić na komunikat JA. Napisz go sobie, powiedz głośno kilka razy. Dzięki temu, następnym razem, kiedy będziesz chciała/chciał zwrócić komuś uwagę na niewłaściwe zachowanie, już gotowy tekst będzie w Twojej głowie.

O czym warto pamiętać, stosując komunikaty „JA”:

• Panuj nad swoimi emocjami.
• Powstrzymaj się od oceny i krytyki rozmówcy. Oddzielaj zachowanie od osoby.
• Mów o swoich uczuciach.
• Powiedz rozmówcy, jakie uczucia wywołało w tobie jego zachowanie, ale nie oceniaj go.
• Mów, co konkretnie ci przeszkadza w jego zachowaniu.
• Powstrzymaj się od stwierdzeń: „Ty tak zawsze…”, „Postępujesz jak zwykle…”.
• Wyjaśnij, do czego może prowadzić zachowanie rozmówcy.
• Powstrzymuj się od powracania do przeszłości. Odwołuj się tylko do tego, co wydarzyło się teraz i tutaj i co było przyczyną twoich emocji.
• Pozwól rozmówcy odpowiadać na twoje uwagi pod jego adresem.
• Zadawaj pytanie: co możesz zrobić, abyś następnym razem zachował się inaczej.

Oto kilka przykładów, jak zastępować komunikat „TY” komunikatem „JA”

 

Komunikat typu „TY”	Komunikat typu „JA”
Jesteś bezczelny! (gdy uczeń używa nieodpowiednich słów)	Nie podoba mi się sposób, w jaki się do mnie zwracasz. Takie słowa mogą popsuć naszą współpracę i relacje.
Nie masz taktu i kultury. (gdy uczeń przerywa nauczycielowi)	Przerwałeś mi w pół zdania, bardzo mi to przeszkadza, sprawia, że tracę wątek.
Jesteście beznadziejnymi bałaganiarzami. Powinniście wiedzieć, jak zostawić klasę po lekcji.	Kiedy zostawiacie bałagan, jestem zła, bo wtedy sama po was sprzątam. To sprawia, że nie mam, kiedy zjeść śniadania, albo spóźniam się na dyżur.
Twoje lenistwo sprawia, że stale nie odrabiasz zadanych prac.	Kiedy nie odrabiasz prac domowych, niepokoję się, bo obawiam się, że nie utrwalisz tego, czego uczyliśmy się podczas lekcji.

Dowartościowanie, czyli komunikat JA pozytywnie

Jak wiadomo największy wpływ na innych możemy mieć poprzez docenianie ich pozytywnych zachowań. Jeśli opanujesz użycie komunikatu JA, to możesz go stosować na co dzień, aby zauważyć, wzmocnić pożądane zachowania innych osób.

W kontaktach z innymi warto pamiętać, że to nie słowa, ale ludzie są najważniejsi. Wymagają uwagi, szacunku, docenienia. Przez dowartościowanie można okazać uznanie dla drugiej osoby (nauczyciela, ucznia, rodzica), jego pracy, zaangażowania czy chęci współdziałania. Zwykłe chwalenie przy użyciu słów: świetnie, fantastycznie, cudownie nie jest skuteczne. Jest jak wata cukrowa: słodka, lecz bez wartości. Lepsze jest odwołanie do konkretnych zachowań i działań. Na przykład: „Bardzo doceniam to, że pani przyszła na spotkanie dotyczące wspólnego zorganizowania pikniku dla naszej klasy”. Taki komunikat przekaże drugiej osobie, że zauważyliśmy i doceniamy jej obecność. W efekcie powinno to być zachętą do kontynuowania dowartościowanego w ten sposób zachowania. Tego typu komunikaty spełniają więc dodatkową funkcję motywacyjną.

1. Dodatek specjalny

Szczególnie trudno jest nam reagować na zachowania innych, które są powszechnie nieakceptowane, ale… nie wiemy co powiedzieć, jak powiedzieć, aby nie uzyskać „obronnej” reakcji drugiej strony. Mam na myśli sytuacje, kiedy do dyrektora docierają informacje, że nauczyciel krzyczy na uczniów, obraża ich, stosuje przemoc psychiczną, a może nawet fizyczną. Albo kiedy „wszyscy” czują zapach alkoholu od nauczycieli/nauczyciela i nie wiadomo, jak zareagować. Albo nauczyciel nieodpowiedni się ubiera, obgaduje uczniów w pokoju nauczycielskim, itd. Reakcja lidera jest wtedy szczególnie ważna, bo… brak reakcji to akceptacja tego stanu rzeczy.

Wtedy wykorzystanie struktury komunikatu JA jest szczególnie przydatne. Taka rozmowa powinna odbyć się w cztery oczy. Bez oskarżeń, bez oceny osoby. Oparta na odwoływaniu się do faktów, np.:

-Panie Janku, dotarły do mnie skargi rodziców dotyczące Pana zachowania na lekcji. Mówią, że… tu podaj konkrety. Niepokoi mnie to. I tu zadaj pytanie: proszę, aby Pan ustosunkował się do tego.

Pani Zofio, kilkakrotnie rano, podczas rozmowy z Panią poczułem zapach alkoholu. Niepokoi mnie to. Proszę, aby ustosunkowała się Pani do tego.

Taka rozmowa może być momentem przełomowym dla kogoś, kto nie potrafi panować nad swoimi emocjami albo ma problem alkoholowy. Może to być impuls do pracy nad sobą. Traktuj to jako przysługę, danie drugiej osobie szansy, a nie wtrącanie się w nieswoje sprawy.